اهمیت اعتدال از دیدگاه قرآن و روایات:نویسنده :ربیع صادقی
در قرآن در وصف بندگان خاص خدا، در آیه 67 سوره فرقان میخوانیم:
و الذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما
: آنها کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند، نه اسراف میکنند و نه سختگیری، بلکه در میان این دو، حد اعتدال دارند .
و در مورد دیگر از زبان لقمان میخوانیم که در مقام نصیحت به پسرش گفت:
و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک ان انکر الاصوات لصوت الحمیر
: پسرم!در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن، از صدای خود بکاه ( یعنی هرگز فریاد مزن بلکه به طور معتدل سخن بگو) که زشتترین صداها صدای خران است . (لقمان - 19 )
از این آیات فهمیده میشود که از دیدگاه قرآن، در همه امور - حتی در کار نیک مثل انفاق - باید رعایت اعتدال کرد و از کندروی و تندروی پرهیز نمود.
در روایات اسلامی نیز بسیار سخن از اعتدال به میان آمده، در اینجا به عنوان نمونه: به ذکر چند روایت اکتفا میشود:
1 - رسول اکرم (ص) فرمود:
من اقتصد اغناه الله
: کسی که میانه روی کند، خداوند او را بینیاز میسازد .
2 - امام علی (ع) فرمود:
المؤمن سیرته القصد
: شیوه زندگی مؤمن بر اساس میانه روی است . (286)
3 - امیر مؤمنان (ع) هنگام شهادت، در ضمن وصیت خود به پسرش امام حسن (ع) فرمود:
اقتصد یا بنی فی معیشتک، و اقتصد فی عبادتک
: ای پسرم!در شئون زندگی خود میانه رو باش، و همچنین در عبادت کردن، رعایت اعتدال کن . (287)
4 - رسول خدا (ص) به حضرت علی (ع) فرمود:
ان هذا الدین متین، فاوغل فیه برفق، و لا تبعض الی نفسک عبادة ربک، فان المنبت لا ظهرا ابقی و لا ارضا قطع
: همانا این دین، متین و استوار است، با نرمش در آن وارد شو، و عبادت پروردگار را (با زیاده روی ) مبغوض خود نگردان، زیرا خسته کننده مرکوب (آن کسی که در راندن مرکب خود زیاده روی کرده ) نه مرکوب باقی گذاشته و نه با پیمودن مسافت، به مقصد رسیده است . (288)
5 - امام صادق (ع) فرمود: من در جوانی مشغول طواف کعبه بودم و در عبادت خدا کوشش فراوان میکردم، در حالی که غرق در عرق شده بودم، پدرم (امام باقر ع ) مرا دید، و به من فرمود:
یا جعفر یا بنی دون ما اراک تصنع، فان الله عزوجل اذا احب عبدا رضی عنه بالیسیر
: ای جعفر ای پسرم!کمتر از آنچه میبینم عبادت کن، چرا که خداوند هرگاه بندهای را دوست دارد به اندکی از او خشنود میشود . (289)
از آیات و روایات فوق چنین بدست میآید که اسلام دین اعتدال در همه امور حتی در عبادت خدا است، و در آیات و روایات مذکور، اعتدال در امور ششگانه زیر مطرح شده:
1 - اعتدال در انفاق 2 - اعتدال در راه رفتن 3 - اعتدال در سخن گفتن 4 - اعتدال در معاش و مخارج زندگی 5 - اعتدال در عبادت 6 - اعتدال درسیاست و به طور کلی؛ اعتدال در همه شئون زندگی، سیره و روش انسان با ایمان است .
دوری از حد اعتدال در همه امور، موجب پیامدهای انحرافی و بسیار زیانبخش خواهد شد .
افراط و تفریط در مسائل اعتقادی، موجب کفر و شرک شده و انسان را در وادی هولناک الحاد و بیدینی قرار میدهد، به عنوان مثال آنان که در مورد امام علی (ع) راه اعتدال را نپیمودند، کارشان به جایی رسید که مانند خوارج، علی (ع) را کافر خواندند و به جنگ او رفتند، و حضرت علی (ع) کشتن آنها را واجب دانست، و در جنگ نهروان، چهار هزار نفر از آنها را کشت . (290)
افراط در روش، موجب اسراف و رفاهطلبی و تجملات شده و روح انسان را از ارزشهای انسانی دور ساخته و مسخ میکند .
تفریط در روش، گاهی موجب صوفی گری و بازیهای صوفیانه شده، که انسان را فرسخها از اسلام ناب دور میسازد .
افراط در عمل گاهی موجب وسواس در همه کارها شده و از انسان، موجودی طفیلی و پریشان و سست عنصر میسازد که در همه چیز شک میکند، و در این مسیر تا سر حد دیوانگی به پیش میرود .
افراط در عبادت موجب خستگی و بیمیلی شده و روح شادابی در عبادت را از انسان میگیرد، و در نتیجه عبادت او را بیمحتوا میسازد .
تفریط و کوتاهی در عبادت نیز نتیجه معکوس داشته و موجب پرت شدن انسان از فضای ملکوتی ایمان، به وادی هولناک گناه خواهد شد .
افراط در انفاق، موجب تهی دستی و بیچارگی میشود، و تفریط در انفاق موجب بخل و آز میگردد و ...
به این ترتیب میبینیم راه صحیح و اصولی و نتیجه بخش، همان راه اعتدال است، و راه تفریط و افراط، موجب انحرافها و نتائج شوم و ویرانگر خواهد شد .
